Lesson 3:
Sandhi Rules

vowel sandhi

condition			rule	example
~V		vowel in absolute final position	no change	अपि
~C V~		consonant-final word followed by vowel-initial word	consonant becomes voiced, vowel is attached onto consonant	तत् एवतदेव सम्यक् अस्तिसम्यगस्ति
~V C~		vowel-final word followed by consonant-initial word	छ् ⇒ च्छ् before simple vowels; no change elsewhere	रामस्य च्छात्रः
~V V~		vowel-final word followed by vowel-initial word	case-by-case changes
	homorganic vowels	अ/आ followed by अ/आ इ/ई followed by इ/ई उ/ऊ followed by उ/ऊ ऋ/ॠ followed by ऋ/ॠ	vowels assimilate to long vowel	मा अस्तुमास्तु गच्छति इतिगच्छतीति गुरु उपेतिगुरूपेति
	guṇation	अ/आ followed by simple vowel (इ/ई/उ/ऊ/ऋ/ॠ)	vowels coalesce into the guṇa of the latter vowel	न इतिनेति रामेण उक्तःरामेणोक्तः महा ऋषिःमहर्षिः
	vṛddhization	अ/आ followed by complex vowel (ए/ऐ/ओ/औ)	vowels coalesce into the vṛddhi of the latter vowel	न एतिनैति महा ओषधिःमहौषधिः रामस्य ऐक्यम्रामस्यैक्यम्
	semivowels	simple vowel (except अ/आ) followed by any vowel	former vowel becomes corresponding  semivowel (इ/ई ⇒ य्; उ/ऊ ⇒ व्; ऋ/ॠ ⇒ र्; ॡ ⇒ ल्)	इति उवाचइत्युवाच देवी अस्तिदेव्यस्ति देवी आगच्छतिदेव्यागच्छति कुरु अद्यकुर्वद्य बहु इतिबह्विति मधु अद्मिमध्वद्मि गुरु आसनम्गुर्वासनम्
	guṇa vowels	guṇa vowels (ए/ओ) followed by अ	former vowel unchanged, अ is elided ( अ ⇒ ऽ )	ते अपितेऽपि
		guṇa vowels (ए/ओ) followed by any other vowel	former vowel becomes अ, latter vowel remains unchanged	ते उवाचत उवाच गृहे उतगृह उत
	vṛḍdhi vowels		ऐ becomes आ, औ becomes आव्; latter vowel remains unchanged	श्रियै अर्थःश्रिया अर्थः उभौ उवाचउभावुवाच

consonant sandhi

condition			rule	example
~C		absolute final consonants	depends on case
	non-palatal stops	क,ख,ग,घ; ट,ठ,ड,ढ; त,थ,द,ध; प,फ,ब,भ	replaced by unvoiced, unaspirated consonant of the class	अनुष्टुभ्अनुष्टुप् सुहृद्सुहृत्
	palatal stops	in final position: च, छ, ज, झ	becomes either unvoiced/unaspirated velar or retroflex	वाच्वाक् विराज्विराट् दिश्दिक्
	nasals	in final position: ङ, ञ, ण, न, म	remains unchanged	पुस्तकम् कर्मन्
	s and r	in final position: स, र	becomes visarga (:)	तपस्तपः पितर्पितः
	consonant clusters	cluster in final position	cluster is reduced to its first consonant	भवन्त्भवन्
~C C~		final stops before word-initial stops	case-by-case changes
		general rule	former stop assimilates within its own class	वाक् भट:वाग्भट: वाक् मयःवाङ्मयः
	final dental	final त before word-initial palatal, retroflex, and dental stops	assimilates to corresponding unaspirated member of the latter stop’s class	भवत् जन्मभवज्जन्म एतत् धनम्एतद्धनम् भवत् देहम्भवद्देहम्
		final त before श्	the entire cluster becomes च्छ्	तत् शरम् तच्छरम्
	final m	final म before any initial consonant	म becomes the anusvārā (ं)	पुस्तकम् पठतिपुसतकं पठति वनम् गच्छामिवनं गच्छामि
	final n	final न before voiced stop	न becomes corresponding nasal	महान् डमरःमहाण्डमरः एतान् गच्छतिएताङ्गच्छति
		final न before unvoiced palatal, retroflex, and dental stops	न becomes anusvārā + sibilant corresponding to latter stop	गच्छन् चगच्छंश्च तान् तान्तांस्तान् अस्मिन् टीकाअस्मिंष्टीका
	before l	final त or न before ल	त becomes ल्; न becomes ’candrabindu’ anusvāra (ँ) + ल	तत् लोकःतल्लोकः तान् लोकान्ताँल्लोकान्
	before h	final stops before ह	former stop becomes voiced, and ह becomes corresponding voiced and aspirated member of the former’s class	वाक् हिवाग्घि तत् हितद्धि

visarga sandhi

condition			rule	example
~[V:] [C/V]~		word-final visarga (स् or र्) before another word	depends on case
	-aḥ sandhi	अः before voiced consonants	अः becomes ओ	रामः गच्छतिरामो गच्छति
		अः before अ	अः becomes ओ; अ is elided (becomes ऽ)	रामः अस्तिरामो ऽस्ति
		अः before unvoiced consonants	visarga assimilates to corresponding sibilant or remains unchanged	रामः करोति रामः चलतिरामश्चलति रामः टीकाम्रामष्टीकाम् रामः तुरामस्तु रामः पतति
		अः before vowels	अः becomes अ	रामः उवाचराम उवाच
	-āḥ sandhi	आः before voiced consonants and vowels	आः becomes आ	देवाः वदन्तिदेवा वदन्ति देवाः एवदेवा एव
		आः before unvoiced consonants	visarga assimilates to corresponding sibilant or remains unchanged	देवाः कुर्वन्ति; देवाः पतन्ति देवाः चदेवाश्च देवाः टीकादेवाष्टीका देवाः तुदेवास्तु
	-iḥ -īḥ -uḥ -ūḥ -eḥ -oḥ -aiḥ -auḥ	before voiced consonants and vowels	visarga is changed to र्	मुनिः वदतिमुनिर्वदति तैः उक्तम्तैरुक्तम् भूः भुवस्भूर्भु्व:
		before unvoiced consonants	visarga assimilates to corresponding sibilant or remains unchanged	मुनिः करोति अग्निः चअग्निश्च मुनेः टीकाम्मुनेष्टीकाम् तैः तुतैस्तु गुरुः पतति
	exception: पुनर् (पुनः)	original final र्	becomes visarga or corresponding sibilant before unvoiced consonants and र; remains र् before voiced consonants and vowels	पुनर् पुनर्पुनः पुनः पुनर् मिलामःपुनर्मिलामः पुनर् रमतिपुनः रमति पुनर् उवाचपुनरुवाच

internal sandhi

condition			rule	example
~V[स]~	-s- rule	medial -स- is preceded by any non-अ vowel or by क् or र्	-स्- becomes -ष-	(-सि) ending:करोषि (-सु) ending: देवेषु but गच्छसि, भवत्सु
~[ष/र/ऋ/ॠ][न]~	-n- rule	medial -न- is preceded in a word by either ष, र, ऋ, or ॠ, with no intervening palatal, retroflex, or dental consonant, except ya	-न- becomes -ण-	राम + एनरामेण कार्य + एनकार्येण विषय + आनाम्विषयाणाम् but रतेन, भेषजानाम्